164.  Περί δημοκρατίας!

                          Ιστότοπος:ofigousiotis2.blogspot.com                                                        Email:giwrgospattas@gmail.com

     Στο άκουσμα της λέξης "δημοκρατία", το μυαλό των περισσοτέρων πηγαίνει κατευθείαν στο πολίτευμα, όπου η εξουσία πηγάζει από το λαό και υπηρετεί το λαό. Ως έννοια, ωστόσο, η δημοκρατία είναι πολύ πιο ευρύτερη. Διεισδύει, θα μπορούσαμε να πούμε, σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, πολιτικής και κομματικής ζωής. Ακόμα και στον τρόπο σκέψης και έκφρασης του καθενός αντανακλάται η δημοκρατική λειτουργία. Εφευρέθηκε για να επιλύει τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη συμβίωση των ανθρώπων. Για το σκοπό αυτό, η δημοκρατία εξετάζεται από τρεις πλευρές: σαν φιλοσοφική θέση, σαν πολίτευμα και σαν τρόπος ζωής. Σαν φιλοσοφική θέση, η δημοκρατία μελετά τη σχέση του ανθρώπου προς το κοινωνικό σύνολο, επισημαίνει τα προβλήματα της συμβίωσης και δίνει ένα ιδεατό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο θα εφαρμοστεί στην πράξη σαν πολίτευμα και σαν τρόπος ζωής. Χωρίς αμφιβολία, η λέξη "δημοκρατία" αποτελεί μία από τις πιο παρεξηγημένες έννοιες στον κόσμο. Παράγεται από τις λέξεις "δήμος"(= σύνολο πολιτών)  και "κράτος"(= εξουσία, δύναμη). Βασικές αρχές της είναι η αρχή της πλειοψηφίας, της ισονομίας, της αξιοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου.

Ο Περικλής αγορεύει ενώπιον της Εκκλησίας του δήμου, στην Πνύκα

                                                  Η δημοκρατία σαν πολίτευμα!

   Σαν πολίτευμα, η δημοκρατία επιλαμβάνεται των διοικητικών προβλημάτων που δημιουργεί η συμβίωση των ανθρώπων, βάσει της αρχής ότι "η εξουσία ανήκει σε όλους, προέρχεται από όλους - μέσω της ψήφου - και αποβλέπει στην εξυπηρέτηση όλων". Σαν πολίτευμα, η δημοκρατία γεννήθηκε στην αρχαία Αθήνα, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., από τον Κλεισθένη, και καταξιώθηκε εκατό περίπου χρόνια αργότερα, στο Χρυσό αιώνα, από τον Περικλή. Η δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, ωστόσο, δεν θα πρέπει να συγχέεται με τη σύγχρονη. Τότε, η δημοκρατία ήταν άμεση. Συμμετείχαν, δηλαδή, σ' αυτή όλοι οι άντρες που είχαν πολιτικά δικαιώματα, ως Εκκλησία του δήμου. Σήμερα η δημοκρατία είναι αντιπροσωπευτική (έμμεση). Δεν θα μπορούσε να είναι άμεση, στο πλαίσιο ενός κράτους. Στη σύγχρονη δημοκρατία, οι πολίτες ψηφίζουν τους αντιπροσώπους τους (βουλευτές) που συμμετέχουν στο Κοινοβούλιο. Ως άμεση, στη σύγχρονη εποχή, η δημοκρατία μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στις συνελεύσεις συνοικιών, χωριών και συλλόγων. Βασικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης δημοκρατίας είναι η πολυφωνία (πλουραλισμός), που λειτουργεί μέσω των κομμάτων.

                                                Η δημοκρατία σαν τρόπος ζωής!

     Η δημοκρατία καλλιεργεί τους ανθρώπους, μέσω της παιδείας, ώστε να γίνουν ικανοί να εργάζονται και να συνεργάζονται, τόσο για το ατομικό καλό όσο και για το καλό του συνόλου. Σε γενικές γραμμές, οι δημοκρατικοί πολίτες οφείλουν να έχουν υπόψη τους τα εξής: 'Ο,τι διευκολύνει την αρμονική συμβίωση και τη συλλογική ζωή, αυτό βοηθά και την ατομική ανάπτυξη, άρα, αυτό θα πρέπει να θεωρείται δημοκρατικό. Η δημοκρατία δεν είναι μία στατική κατάσταση, αλλά κάτι που εξελίσσεται συνεχώς. Όσο πιο πολύ οι άνθρωποι καταφέρνουν να ξεπερνούν τον ατομοκεντρισμό τους και να ενδιαφέρονται και για το κοινό καλό, τόσο πιο ισχυρή γίνεται η δημοκρατία και τόσο πιο πολύ ευημερούν οι πολίτες της. Μόνο μέσα στη δημοκρατία οι άνθρωποι αποκτούν πραγματική ελευθερία και την αληθινή τους αξία. Όσο πιο δύσκολη είναι η δημοκρατία στην εφαρμογή της, τόσο περισσότερα είναι τα πλεονεκτήματά της ως πολίτευμα και ως τρόπος ζωής.

                     Η βασική ιδέα που γέννησε τη δημοκρατία και το περιεχόμενό της!                                                                 ( Βλ. και θεματική ενότητα 1 αυτού του ιστότοπου)

    Η βασική ιδέα, που γέννησε τη δημοκρατία, ήταν το πώς σε μία κοινωνία οι άνθρωποι θα μπορούν να συμβιώνουν καλύτερα, θα κυβερνώνται καλύτερα και θα δημιουργούν πιο ελεύθερα. Με το δημοκρατικό τρόπο, οι αρχαίοι Έλληνες είδαν ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται πιο σωστά, ο καταμερισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων γίνεται πιο αξιοκρατικά και η κατανομή των αγαθών πιο δίκαιη. Όλες οι ιδέες και οι απόψεις για ένα θέμα ακούγονται και στο τέλος επικρατεί η πιο σωστή. Δημοκρατία σημαίνει ελεύθερη δράση κάθε πολίτη, μέσα στα επιτρεπτά όρια των νόμων και των κανόνων δεοντολογίας. Η αυθαιρεσία, επομένως, και οι αποφάσεις που λαμβάνονται με πλάγιους τρόπους, δεν έχουν καμία σχέση με αυτό που λέμε δημοκρατικότητα. Δημοκρατικότητα, επίσης, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει απονευρωμένη στάση ζωής και νωθρότητα, αλλά δράση γεμάτη δυναμισμό, που βασίζεται στις αρχές της υπευθυνότητας, της συνεργασίας και της συλλογικότητας. Εκείνος που ενδιαφέρεται μόνο για το ατομικό συμφέρον και καθόλου για το συλλογικό καλό, δεν έχει καμία επαφή με τη δημοκρατία. Και όσο αποθεώνεται μόνο το ατομικό και απαξιώνεται το συλλογικό - ή κοινό - τόσο τα προβλήματα της κοινωνίας και του κόσμου πολλαπλασιάζονται. Σε μία δημοκρατική κοινωνία, πάντα εξετάζονται πρώτα τα προβλήματα που αφορούν τη λειτουργία του συνόλου και μετά τα επιμέρους. Το πρόβλημα, επομένως, δεν είναι η ίδια η δημοκρατία ως πολίτευμα και ως τρόπος ζωής - όπως νομίζουν κάποιοι - αλλά η άγνοια του τι σημαίνει δημοκρατία και πότε αυτή δεν λειτουργεί σωστά, εξαιτίας της μη εφαρμογής των αρχών της και "των κειμένων νόμων". Δεν μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος να θέλει να έχει το δικαίωμα να ασκεί κριτική στους άλλους ή στην εξουσία, χωρίς πρώτα να κάνει την αυτοκριτική του. Πρώτα ελέγχει κανείς τις δικές του πράξεις - και τα δικά του λεγόμενα - και μετά των άλλων. Αυτός, που εκφέρει μία άποψη, δεν έχει σημασία αν είναι φίλος, συγγενής, ξένος ή δικός μας. Σημασία έχει μόνο αν αυτό, που εκφράζει, είναι σωστό ή όχι. Μία σωστή ιδέα πρέπει να στηρίζεται από το σύνολο. Αλλιώς, η προκατάληψη, τα στερεότυπα, η παραπλάνηση, ο συντεχνιασμός, οι συνωμοσίες, η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου λόγου, το συμφέρον και ο ιδιότυπος ρατσισμός, καραδοκούν. Είναι σωστό και δημοκρατικό, τέλος, να στηρίζουμε το δίκαιο και τα δικαιώματα του διπλανού μας, ανεξάρτητα από συμφέροντα και ποικίλες εξαρτήσεις (κομματικές, ιδεολογικές, θρησκευτικές κ.ά.). Προπαντός, είναι παρωχημένων εποχών η αντίληψη να μπλέκουμε στις προσωπικές μας σχέσεις και αξιολογήσεις τις κομματικές και πολιτικές πεποιθήσεις, δικές μας και των άλλων.

                                               Οι διαφωνίες και ο γόνιμος διάλογος!

    Στα βασικά στοιχεία του περιεχομένου της δημοκρατίας πρέπει να προστεθεί και ο γόνιμος διάλογος. Επειδή δεν είναι δυνατό να συμφωνούμε πάντα, επ' αυτού θα πρέπει να πούμε το εξής: Διαφωνίες είναι λογικό και θεμιτό να υπάρχουν. Δεν είναι πάντα φθοροποιό στοιχείο η διαφωνία. Οι διαφωνίες εμπλουτίζουν τις θέσεις και τις απόψεις μας και γίνονται δημιουργικές, αλλά πότε; Όταν αυτές δεν είναι συνεχείς και δεν εμπεριέχουν σκοπιμότητες. Όχι, επομένως, διαφωνίες επίτηδες και χωρίς θέσεις. Ούτε διαφωνίες με εριστική διάθεση. Διαφωνία, ναι, αλλά όταν υπάρχει πράγματι μία άλλη οπτική για ένα θέμα ή πρόταση, που πιστεύεται ότι είναι πιο σωστή από την ήδη κατατεθείσα. Η διαφωνία πρέπει να χαρακτηρίζεται από υπευθυνότητα. Η υπευθυνότητα είναι αυτό που διαφοροποιεί το δημοκρατικό πολίτη από εκείνον άλλου πολιτεύματος. Στόχος μας θα πρέπει να είναι πάντα ο ουσιαστικός και γόνιμος διάλογος, χωρίς καθυστερήσεις και παρελκυστικές τακτικές. Όταν αυτές εμφανίζονται, αποτελούν παρακμιακά φαινόμενα της δημοκρατίας και θα πρέπει να αποδοκιμάζονται. Όπου γόρδιοι δεσμοί, στη δημοκρατία "κόβονται" με το σπαθί της αποφασιστικότητας, στο πλαίσιο των νόμων και του διαλόγου.

                                              Ένα αδύνατο σημείο της δημοκρατίας!

    Άλλο βασικό συστατικό της δημοκρατίας είναι η ισότητα των πολιτών, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία ή άλλες διαφοροποιήσεις. Ισότητα δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, αλλά και ισότητα απέναντι στο νόμο (ισονομία). Κάπου εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρίσκεται ένα αδύνατο σημείο της δημοκρατίας. Αδυνατεί - ή αμελεί - να βρει τρόπους, ώστε να μην υπάρχει άνοιγμα στην οικονομική ισότητα των πολιτών, σε σχέση με το νόμο και τη Δικαιοσύνη. Το προνόμιο της ένδειας, που παρέχει ο νόμος, δεν είναι αρκετό για να εξισώσει την οικονομική δύναμη μεταξύ ενός πλουσίου και ενός ενδεούς, που θα θελήσουν να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη για κάποια διαφορά τους. Ο φτωχός θα αναγκαστεί εκ των πραγμάτων να υποχωρήσει στις δίκαιες διεκδικήσεις του, γιατί δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στα δικαστικά έξοδα. Η ισονομία θα πρέπει να έχει και την έννοια της ισότητας και της αναλογίας απέναντι στα δικαστικά έξοδα!