163. O θησαυρός της παράδοσης!

                                                    Ιστότοπος:ofigousiotis2.blogspot.com                                                         Εmail:giwrgospattas@gmail.com

    Η παράδοση είναι κληρονομιά και καταπίστευμα. Είναι τα πολιτιστικά δρώμενα που οι προηγούμενες γενεές παραδίδουν στις επόμενες. Είναι οι μνήμες που μας συνδέουν με τις ρίζες μας. Είναι τα δημιουργήματα, οι τρόποι έκφρασης της λαϊκής ψυχής και η εθιμική ζωή. Είναι η κατασταλαγμένη πείρα του παρελθόντος που ενσωματώνεται στο παρόν. Είναι ο δεσμός του σήμερα με το χθες, αλλά και η συνέχεια του μέλλοντος. Είναι η διατήρηση παλαιότερων και δοκιμασμένων πρακτικών της ζωής μέσα στην τριβή του χρόνου. Είναι οι κρίκοι της αλυσίδας που δένουν τις γενεές μεταξύ τους ( περασμένες, τωρινές και επερχόμενες). Συνδέεται άμεσα με την πρόοδο και δεν είναι μόνο επιστροφή στο παρελθόν. Είναι οι προφορικές αναφορές ενός τόπου, αλλά και τα γραπτά και καλλιτεχνικά έργα του έθνους. Αποτελεί παράγοντα στήριξης και ενδυνάμωσης της κοινωνικής συνοχής. Παρέχει έναν διαχρονικά αξιοποιήσιμο πλούτο ιδεών για περαιτέρω πρόοδο και ανάπτυξη. Είναι, τελικά, οι πολιτιστικές αξίες του παρελθόντος που προσδίδουν σε κάθε λαό τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Δεν πρέπει, ωστόσο, να συγχέουμε την παράδοση με την προγονοπληξία που οδηγεί σε εθνική έπαρση. Tην παράδοση, σε όλο της το εύρος, την εξετάζει η επιστήμη της Λαογραφίας, την οποία θεμελίωσε ο μεγάλος μας λαογράφος Νικόλαος Πολίτης.

                                                        Οι χοροί και τα τραγούδια!

     Οι χοροί και τα τραγούδια των προγόνων είναι το πιο βιωματικό κομμάτι της παράδοσης. Είναι φορτισμένο με ιστορία, παραδοσιακούς ήχους και συγκεκριμένους βηματισμούς. Κάθε τόπος έχει τους δικούς του χορούς και τα δικά του δημοτικά τραγούδια. Δεν πρόκειται για απλές επιβιώσεις. Αποτελούν τον πυρήνα της διασκέδασης. Δείτε πώς υποδέχονται οι χορευτές, σε ένα λαϊκό γλέντι με μοντέρνους χορούς, ένα τσάμικο, ένα ποντιακό ή ένα νησιώτικο τραγούδι. Πανδαιμόνιο! Οι χοροί και τα τραγούδια της πατρίδας μας θαρρείς και ρέουν μέσα στο αίμα μας. Είναι το ίδιο το DNA μας. Γι' αυτό εγώ συστήνω πάντα σε κάθε λαϊκό γλέντι να εναλλάσσονται οι χοροί και τα τραγούδια που ακούγονται, ώστε να έχουν θέση και οι παραδοσιακοί χοροί. Θα ήταν, ωστόσο, λάθος να ακούγονται μόνο δημοτικά τραγούδια στα λαϊκά γλέντια. Η ποικιλία τραγουδιών και χορών είναι η πιο σωστή επιλογή. Οι σύλλογοι, που υπάρχουν παντού, έχουν αναλάβει το ρόλο της συνέχισης των παραδοσιακών χορών και τραγουδιών.

Χορευτικό με παραδοσιακές στολές

                                                         Στοιχεία της ταυτότητάς μας!

     Τα εθιμικά δρώμενα και οι ξεπερασμένες πρακτικές των προγόνων μας, ακόμα και όταν δεν εφαρμόζονται από τη σύγχρονη ζωή, έχουν κι αυτά την αξία τους. Παλαιότερα, σημάδεψαν κάποιες καταστάσεις και δημιούργησαν μία στάση ζωής, συνέχεια της οποίας είναι και η σημερινή. Παραθέτω, γι' αυτό, ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μου (έκδ. 1995, σελ. 189): "Υπάρχουν για κάθε περιοχή κάποιες μνήμες, που υφάνθηκαν βήμα - βήμα, λεπτό προς λεπτό, στις κούνιες, στις αυλές, στις εκκλησιές, στις αίθουσες των σχολείων, στους αργαλειούς και στα αλώνια, στο χωράφι και στο μαντρί, στις πλαγιές και στις βουνοκορφές, παντού σε κάθε γωνιά αυτού του τόπου". Εκείνα τα επεισόδια της περασμένης ζωής "έχουν μείνει πια στον αέρα και στην ψυχή, σαν γέλιο και σαν βογγητό, σαν ευχάριστα ή δυσάρεστα βιώματα, σαν γεγονότα και σαν πρακτικές ζωής, σαν όνειρα και σαν ελπίδες". Δεν είναι πάντα απαραίτητα για τη σημερινή ζωή τα έθιμα και οι πρακτικές του χτες - εκτός από κάποιες εξαιρέσεις - αλλά αποτελούν το υλικό που μας εξέθρεψε και για τούτο δομικά στοιχεία της ταυτότητάς μας. Ο πολιτισμός δεν δημιουργείται από το μηδέν. Στηρίζεται στον πολιτισμό των προηγούμενων γενεών. Μ' αυτή την έννοια, καλούμαστε να τα καταγράψουμε και να τα γνωρίσουμε. Αποτελούν το υπόβαθρο που κεντρίζει εσωτερικές μας ανάγκες.

                                                       Η στοματική παράδοση!

     Όπου δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία - ή άλλα ντοκουμέντα - εκεί έρχεται να καλύψει το κενό η στοματική παράδοση. Αυτό το βίωσα έντονα ο ίδιος όταν επιχείρησα να ανασυνθέσω την ιστορία της γενέτειράς μου, όπως την κατέγραψα στο προαναφερθέν βιβλίο μου. Ελλείψει άλλων στοιχείων, ακολούθησα το δρόμο της παράδοσης και ομολογώ ότι δεν με διέψευσε πουθενά. Τα στοιχεία, που κατέγραψα, ήταν αυτούσια η ιστορία της γενέτειρας. Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι ενός τόπου είναι οι θεματοφύλακες της παράδοσης και της ιστορικής συνείδησης. Αποτελούν τη ζωντανή ιστορία κάθε περιοχής. Με τις αφηγήσεις τους, συνθέτουν το παζλ της Ιστορίας του τόπου που γεννήθηκαν και δίνουν συνέχεια στις γενιές που ακολουθούν. Αυτοί προσφέρουν και τις ιδέες για τη δημιουργία του λαϊκού πολιτισμού. Πέραν της Ιστορίας, οι λαϊκοί αφηγητές μεταδίδουν στους επόμενους και στίχους λαϊκών δημιουργών, τοπικά τραγούδια, θρύλους, παροιμίες, αινίγματα, αφηγήσεις από την καθημερινή ζωή, προλήψεις, δεισιδαιμονίες και άλλες δοξασίες. Από τη στοματική παράδοση, τελικά, εμπνεύστηκε και εμπλουτίστηκε και η γραπτή λογοτεχνία. 

                                                     Προγονοπληξία και προοδοπληξία!

     Κατά καιρούς, εμφανίζονται φαινόμενα λανθασμένων θέσεων απέναντι στην παράδοση. Οι θέσεις αυτές είναι γνωστές ως προγονοπληξία και προοδοπληξία! Στην πρώτη περίπτωση - την προγονοπληξία - κάποιοι μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν και στα επιτεύγματα των προγόνων τους. Αρκούνται στην εξιδανικευμένη δόξα του παρελθόντος, θέτοντας εαυτούς σε μία κατάσταση αδρανούς επανάπαυσης. Έτσι, η παράδοση λειτουργεί ως τροχοπέδη για την ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού, κατά τρόπο πρωτότυπο και καινοτόμο, και ταυτόχρονα παρεμποδίζει τη συνεργασία με άλλους λαούς. Στη δεύτερη περίπτωση - την προοδοπληξία - συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Κάποιοι προσκολλώνται στα επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής και απορρίπτουν εντελώς κάθε τι το παραδοσιακό και τις αξίες του παρελθόντος. Έτσι, οι προσπάθειες ενός λαού μένουν μετέωρες, χωρίς τα στέρεα βάθρα που φέρνει μαζί της η παράδοση. Απόρριψη της παράδοσης σημαίνει ταυτόχρονη απόρριψη των επιτευγμάτων και των διδαγμάτων των προηγούμενων γενεών. Γέννημα της άγνοιας αυτών των ομάδων είναι και η λανθασμένη πεποίθησή τους ότι τα γεγονότα του παρελθόντος - άρα, και η ίδια η Ιστορία - δεν ασκούν καμία θετική επίδραση επάνω στο παρόν και το μέλλον ενός τόπου.

                                                  Η σωστή θέση απέναντι στην παράδοση!

     Τελευταία, υπάρχει και λειτουργεί μία τάση που αρνείται τη στοματική παράδοση. Είναι αυτοί που στηρίζουν τις ιστορικές έρευνες μόνο στα γραπτά ντοκουμέντα, προβάλλοντας γι' αυτό ως βασικό επιχείρημα την έλλειψη αντικειμενικότητας από τους αφηγητές. Στις προσωπικές μαρτυρίες των ηλικιωμένων ατόμων κυριαρχεί, υποστηρίζουν, η υποκειμενικότητα. Ο αφηγητής μπορεί να αποκρύψει βιώματα, είτε γιατί κατευθύνεται από πολιτικές ιδεολογίες είτε γιατί έχει ξεχάσει κάποια γεγονότα. Επιπλέον, τα πρόσθετα στοιχεία που συσσωρεύτηκαν με τα χρόνια, λένε, μπορεί να συσκοτίσουν την έρευνα. Η σωστή θέση επ' αυτού είναι ότι η στοματική παράδοση δεν έρχεται να υποκαταστήσει τα υπάρχοντα γραπτά ντοκουμέντα. Λειτουργεί συμπληρωματικά. Πόσω μάλλον εκεί που τα ντοκουμέντα αυτά δεν υπάρχουν, όπως προανέφερα. Στηριζόμενος στη δική μου εμπειρία - και όχι μόνο - έχω να προσθέσω ότι οι λαϊκοί αφηγητές δεν υποκρύπτουν σκοπιμότητες στις αφηγήσεις τους. Απεναντίας, μάλιστα. Οι σκοπιμότητες αυτές ανθούν κυρίως σε ιστορικούς κύκλους. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να ψεύδονται με ....επιστημονικό τρόπο! Τίποτε δεν πετάμε, αυτό είναι το σωστό. Όλα μάς είναι χρήσιμα στην ιστορική έρευνα. Τόσο τα γραπτά στοιχεία όσο και η στοματική παράδοση. Η στοματική παράδοση βρίσκεται στον πυρήνα της Ιστορίας ενός τόπου. Ενισχύει την ιστορική αλήθεια και δεν την αλλοιώνει. Προϋπόθεση για την εγκυρότητα της στοματικής παράδοσης, βέβαια, είναι ένα καλό "λίχνισμα" των πρόσθετων στοιχείων που κουβαλά μαζί της. Αυτή η θέση, των ερευνητικών συνεντεύξεων, έρχεται από πολύ μακριά μέσα στο χρόνο, από την εποχή του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη και του Ξενοφώντα. 

                                                        Η παράδοση και τα ομηρικά έπη!

      Toν ίδιο δρόμο των ερευνητικών συνεντεύξεων, άλλωστε, δεν ακολούθησε και ο Όμηρος; Τι ήταν τα ομηρικά έπη - η Ιλιάδα και η Οδύσσεια - προτού καταγραφούν, με μοναδικό τρόπο, από τον ίδιο τον Όμηρο; Ήταν παράδοση αιώνων! Καταγράφηκαν με απόλυτη αντικειμενικότητα και διασώθηκαν. Για σκεφθείτε, τι θα είχε συμβεί, αν είχε πεταχτεί στα σκουπίδια αυτή η παράδοση αιώνων, από την οποία προέκυψαν τα δύο έπη του Ομήρου; Η ανθρωπότητα θα είχε στερηθεί έναν αμύθητης αξίας θησαυρό και ένα μορφωτικό υλικό που διαμόρφωσε το μεγαλύτερο μέρος της πνευματικής της όψης! Πέραν αυτών, πού στηρίχθηκαν οι μεγάλοι αρχαιολόγοι και εντόπισαν τους κορυφαίους ιστορικούς τόπους; Ούτε Τροία, ούτε Μυκήνες, ούτε Κνωσσός θα υπήρχαν, χωρίς την παράδοση αιώνων. Όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί - μας λέει η Ιστορία - θεμελιώθηκαν πάνω σε μία πλούσια και ζωντανή παράδοση.  Αν θα θέλαμε, τελικά, να παραστήσουμε την παράδοση με μία εικόνα, αυτή θα ήταν ένα δέντρο, όπου οι ρίζες του τροφοδοτούν με χυμούς τα κλαδιά και το πυκνό φύλλωμά του, όπως ακριβώς τα περασμένα τροφοδοτούν με ιδέες, δύναμη και πολιτιστικό υλικό τη σύγχρονη ζωή. Σύγχρονος στόχος της παράδοσης είναι η πρόοδος και η προαγωγή των αξιών του υλικού και πνευματικού πολιτισμού. Η παράδοση, εντέλει, μας καλεί να αναστοχαστούμε αυτό που είπε ο Αϊνστάιν: "Ανέβηκα στους ώμους των προγόνων μου για να οραματιστώ το μέλλον"! Οι κίνδυνοι, που εγκυμονεί το μέλλον, διακρίνονται καλύτερα, αν με το ένα πόδι πατάμε στέρεα στο χτες και με το άλλο δενόμαστε σφιχτά με τις σύγχρονες δυνάμεις και δυνατότητες.