156. Παιδαγωγικά θέματα:

Η αγωγή της γεύσης και της διατροφής 

                      στα παιδιά!

                                               

                                                             Ιστότοπος:ofigousiotis2.blogspot.com

                                            E-mail:giwrgospattas@gmail.com

     H αγωγή του παιδιού ξεκινά από τη γέννησή του - για να μην πω από την κοιλιά της μάνας του. Μήτρα (εξωτερική) αυτής της αγωγής είναι το θερμοκήπιο του οικογενειακού περιβάλλοντος. Καθήκον των γονέων είναι να προσφέρουν στο παιδί τους αγάπη, στοργή, ασφάλεια, σταθερότητα και ενδιαφέρον. Το ενδιαφέρον, σ' αυτή την τρυφερή ηλικία, έχει βιολογική και συναισθηματική αξία περισσότερο και όχι τόσο γνωστική ή συμπεριφορική. Για τη μεγάλη σημασία της συναισθηματικής αγωγής έγινε λόγος στη θεματική ενότητα 146 αυτού του ιστότοπου και δεν χρειάζεται να προσθέσω κάτι περισσότερο αυτή τη στιγμή. Σ' αυτή εδώ την ενότητα, θα ασχοληθούμε κυρίως με το βιολογικό μέρος της αγωγής, η οποία εκτός των άλλων περιλαμβάνει την τροφή και τις γευστικές συνήθειες που περνάμε στο παιδί.

                                             Οι γευστικές προτιμήσεις εθίζονται!

  Οι γευστικές προτιμήσεις περνούν στα παιδιά όπως όλες οι συνήθειες. Ξεκινούν ως απλές καθημερινές ενέργειες που επαναλαμβάνονται, παγιώνονται και γίνονται δεύτερη φύση. Καταγράφονται εύκολα, αλλά δύσκολα αλλάζουν στη συνέχεια. Οι γεύσεις της πρώιμης παιδικής ηλικίας σφραγίζουν τις γευστικές μας προτιμήσεις ή απορρίψεις για ολόκληρη τη ζωή μας! Ένα φαγητό, που μας έκανε η μητέρα μας στη μικρή μας ηλικία και μας άρεσε, θα μας αρέσει πάντοτε. Αντίθετα, ένα φαγητό που δεν μας άρεσε τότε, δεν θα μας αρέσει ποτέ! Προσοχή όμως εδώ: Το αν αρέσει ή όχι ένα φαγητό, σ' αυτές τις ηλικίες, δεν έχει να κάνει μόνο με την καθαυτή νοστιμιά του φαγητού, όσο με το περιβάλλον που προσφέρεται ένα γεύμα. Πρέπει να είναι και αυτό ευχάριστο. Την επιστημονική εξήγηση του θέματος μου την έδωσε ο γιος μου, σε μία ηλεκτρονική επικοινωνία που είχαμε, όταν πριν από μερικά χρόνια έκανε το ντοκτορά του στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Αμβούργου. Ιδού τι μου έγραφε στο e-mail του:                                                                                        "Ο εγκέφαλος στην παιδική ηλικία καταγράφει γεγονότα και αισθήσεις, με σκοπό να δημιουργήσει συσχετισμούς που θα είναι χρήσιμοι για την επιβίωση στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Ο εγκέφαλος όμως δεν κρίνει με βάση το γεγονός ή την αίσθηση αυτή καθεαυτή, αλλά με βάση το πλαίσιο/περιβάλλον στο οποίο ο συσχετισμός δημιουργείται. Αν το πλαίσιο κομίζει την αίσθηση του κινδύνου ή της αβεβαιότητας, τότε και η πιο ευχάριστη εμπειρία μπορεί να συσχετιστεί με αυτό το πλαίσιο και να καταγραφεί ως κάτι που πρέπει να αποφεύγεται. Αυτό ισχύει και με την αίσθηση της γεύσης"! Όλα καταγράφονται με βάση αυτούς τους συσχετισμούς, περνούν στο υποσυνείδητό μας και μας κατευθύνουν σε όλη μας τη ζωή! Η βούλησή μας πολύ μικρή επίδραση μπορεί να έχει σ' αυτές τις καταγραφές, στη συνέχεια. Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά του Παυλώφ, στην περίπτωσή μας, και η γνωστή θεωρία του μπιχεϊβιορισμού είναι πάντα επίκαιρα. Οι συνήθειες, επομένως, που αποκτάμε από τη νηπιακή και την παιδική μας ηλικία, βρίσκονται σαφέστατα στον πυρήνα της αγωγής μας.

                       Οι βασικοί παράγοντες που ανοίγουν την όρεξη για φαγητό!

     Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που ανοίγουν την όρεξη των παιδιών για φαγητό:                           1. Η ευχάριστη ατμόσφαιρα: Είναι πολύ σημαντικό, για την όρεξη των παιδιών - και όχι μόνο των παιδιών - να δημιουργούμε μία ευχάριστη ατμόσφαιρα πριν από το φαγητό. Αυτό σημαίνει, όχι φωνές, εντάσεις και επικριτικά σχόλια για οποιονδήποτε.                                                                                      2. Η καλή γεύση του φαγητού: Η καλή γεύση του φαγητού εξαρτάται από τα υλικά, που θα χρησιμοποιήσουμε, και τη μαγείρισσα ( ή το μάγειρα), αλλά έχει και μία σταθερή παράμετρο που δεν αλλάζει ποτέ: το σωστό αλάτισμα! Συνηθίζω να λέω - μιας και μαγειρεύω μόνος μου - ότι αυτό που λέμε " καλή γεύση" του φαγητού δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία ευθεία γραμμή που χωρίζει το αλατισμένο από το ανάλατο. Εκείνος, που πετυχαίνει αυτή τη λεπτή ισορροπία αλατισμένου - ανάλατου, δίνει νοστιμιά στο φαγητό του. Είναι κάτι που επιτυγχάνεται περισσότερο με προσωπική τεχνική παρά με συνταγές.                                                                                                                          3. Η χρονική απόσταση μεταξύ των γευμάτων: Για να πεινάσουμε, θα πρέπει να έχουμε χωνέψει καλά το φαγητό του προηγούμενου γεύματος. Αν τα παιδιά συνηθίζουν να τρώνε αρκετά και ενδιάμεσα στα κύρια γεύματα της οικογένειας, είναι επόμενο να μην πεινάνε την ώρα του φαγητού. Γι' αυτό, μόνο ένα μικρό τσιμπολόγημα πρέπει να επιτρέπουμε στα παιδιά ανάμεσα στα γεύματα, όταν αυτά παραπονούνται ότι πεινάνε. 

                                      Η πίεση δημιουργεί την αίσθηση της απειλής! 

      Ήδη, βρισκόμαστε μπροστά στο κλειδί της αγωγής της γεύσης. Όπου υπάρχει πίεση για φαγητό, δημιουργούνται προβλήματα. Ψυχολογικού χαρακτήρα προβλήματα που εκδηλώνονται με ανορεξία και άρνηση του παιδιού να φάει το φαγητό του. Εκδηλώνονται, στη συνέχεια, και ως συναισθηματικός εκβιασμός εναντίον μας. Το ένστικτο της πείνας ενυπάρχει στον άνθρωπο, κατευθύνει θα έλεγα τη ζωή μας. Είναι πρωτογενής η ανάγκη της πείνας. Με την πίεση, που ασκούμε, τη διαστρέφουμε και από ανάγκη γίνεται καταναγκασμός που εκλαμβάνεται ως απειλή! Ναι, μεν, μπορεί να γίνεται από ενδιαφέρον, αλλά το αποτέλεσμα δεν αλλάζει. Έχουμε ιδεί να γίνονται εξοργιστικές υπερβολές, εν ονόματι αυτού του ενδιαφέροντος, τόσο στο τραπέζι του φαγητού όσο και έξω από το σπίτι. Μου έτυχε να ιδώ γιαγιάδες να κυνηγάνε το εγγονάκι τους στο πάρκο, με το κουτάλι προτεταμένο, για να φάει ακόμα μία μπουκιά. Το κουτάλι, σ' αυτή την περίπτωση, μετατρέπεται σε....τρομοκρατικό εργαλείο!

                         Η ενδεδειγμένη στάση μας απέναντι στην άρνηση του παιδιού! 

      Αν το παιδί μας δεν θέλει να φάει το φαγητό του, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Εννοώ εδώ το παιδί που βρίσκεται ήδη σε μία ηλικία και μπορεί πλέον να κάθεται στο τραπέζι του φαγητού με όλη την οικογένεια. Δεν του ασκούμε καμία πίεση, ούτε το επικρίνουμε. Παίρνουμε το πιάτο από μπροστά του και του λέμε ότι θα φάει στο επόμενο γεύμα. Ποτέ δεν του κάνουμε ξεχωριστό φαγητό, ούτε του το γλυκαίνουμε με ζάχαρη ή μέλι για να το φάει. Το παιδί πρέπει να τρώει ό,τι τρώει και η υπόλοιπη οικογένεια. Συνήθως, τα παιδιά τρώνε ό,τι βλέπουν να τρώνε και οι γονείς τους. Το παράδειγμα έχει κι εδώ την καταλυτική του σημασία.                                                                                                                      Οι λόγοι, που ένα παιδί αρνείται κάποια φορά να φάει το φαγητό του, είναι πολλοί. Μπορεί να μην πεινάει πραγματικά. Μπορεί κάτι να το ενόχλησε από όσα συνέβησαν ή ακούστηκαν πριν από το φαγητό. Μπορεί κάτι να είδε στο πιάτο του και δεν μας το λέει. Είναι απίστευτες κάποιες φορές οι αιτίες της άρνησης του παιδιού να φάει το φαγητό του, αιτίες που δεν θέλει ή δεν μπορεί να μας τις πει. Τα παιδιά παρατηρούν λεπτομέρειες που ούτε καν τις φανταζόμαστε και τις αξιολογούν λάθος με το ανώριμο ακόμα μυαλουδάκι τους. Ό,τι, όμως, και να συμβαίνει - είτε γνωρίζουμε το λόγο είτε όχι - η δική μας στάση δεν αλλάζει. Κάνουμε ό,τι είπαμε πιο πάνω, χωρίς καμία πίεση.

                                           Πριν το παιδί μάθει να κάθεται στο τραπέζι!

     Ξεχωριστό φαγητό για το παιδί κάνουμε μόνο, όταν αυτό δεν έχει φτάσει ακόμα σε ηλικία να κάθεται με τους άλλους στο τραπέζι του φαγητού. Αυτή η ηλικία ίσως παρουσιάζει μία μεγαλύτερη δυσκολία, όταν το παιδί αρνείται να φάει το φαγητό του (κρεμούλες και αλεσμένα φαγητά στο μπλέντερ). Δεν είναι σύνηθες, αλλά μπορεί να συμβεί. Εδώ είναι που χρειάζονται λίγα περισσότερα χαμόγελα και γλυκόλογα. Και, αν χρειαστεί, επιστρατεύουμε και λίγη παραπάνω φαντασία. Ποτέ, ωστόσο, δεν πιέζουμε το παιδί - πόσω μάλλον σ' αυτή την ηλικία - ούτε του δίνουμε τις μπουκιές σε γρήγορο ρυθμό. Μάλλον το ξεγελάμε, με γκριμάτσες και ιστοριούλες που τυχαία εφευρίσκουμε ή προγραμματισμένα. Οι ιστοριούλες αυτές μπορεί να είναι πραγματικές ή φανταστικές. Τα παραμυθάκια εδώ ενδείκνυνται. Κάποτε είχα ακούσει μία μαμά να λέει στο μικρό της την εξής πρόχειρη ιστοριούλα που μου άρεσε: " Να δεις τι έπαθε μια φορά ένα λαγουδάκι", του λέει. " Η μαμά του του έδινε να φάει το φαγητό του κι εκείνο δεν ήθελε. Έτσι, άρχισε να αδυνατίζει, να αδυνατίζει, ώσπου δεν μπορούσε να περπατήσει καθόλου. Τότε, η μαμά του το μάλωνε και του ΄λεγε: Είδες τι έπαθες που δεν έτρωγες το φαγητό σου"; Ω, του θαύματος, η όρεξη του παιδιού επανήλθε!

                                                                Οι λιχουδιές!

      Αχ, αυτές οι λιχουδιές που κάποιοι γονείς συνήθισαν να επιτρέπουν στα παιδιά τους! Είναι η αιτία πολλών δεινών! Τόσο για τον αντίκτυπο που έχουν στην όρεξη των παιδιών όσο και για τα ακατάλληλα στοιχεία που το παιδί προσλαμβάνει. Είναι τα διάφορα τσιπς, τα γαριδάκια, τα γλυκίσματα και τα άθλια κρουασάν, τροφές κούφιες σε χρήσιμα θρεπτικά συστατικά που δίνουν μόνο τρανς λιπαρά, ζάχαρη και χρωστικές ουσίες - όλα δηλητήρια! Ακόμα χειρότερο θα ήταν αν αυτές τις λιχουδιές τις επιτρέπουμε να τις πάρει το παιδί ως ένα πρόγευμα (κολατσιό), ας πούμε στο σχολείο. Το έχω ιδεί, δυστυχώς, να συμβαίνει, όταν ήμουν στην υπηρεσία. Και μετά παραπονούμαστε ότι το παιδί μας έγινε υπέρβαρο, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Όλες οι συνέπειες θα φανούν αργότερα και στη γενικότερη υγεία του παιδιού.

                                                      Οι κανόνες του φαγητού!

      Για να έχει αποτελέσματα η αγωγή του παιδιού, χρειάζονται αρχές και κανόνες. Το ίδιο ισχύει και με την αγωγή που έχει σχέση με τη διατροφή. Οι κανόνες αυτοί περνούν στις συνήθειες των παιδιών σταδιακά - λίγο, λίγο - και είναι ανάλογοι με την ηλικία τους. Όχι πολλοί κανόνες μαζί σαν κήρυγμα. Οι κανόνες είναι για να διευκολύνουν τη ζωή μας, όχι για να την κάνουν πιο τυραννική. Βάζουμε κανόνες που ταυτόχρονα τους βιώνουμε. Ήδη, έχουμε αναφέρει κάποιους από αυτούς τους κανόνες, αλλά δεν βλάπτει αν τους επαναλάβουμε, εν είδει λίστας. Οι κανόνες αυτοί μπορούν να είναι οι εξής - που ενδεχομένως να εμπλουτίζονται ανάλογα με τις ανάγκες της οικογένειας:                                          1. Πλύσιμο των χεριών, οπωσδήποτε, πριν από το φαγητό.  2. Πέντε λεπτά πριν από το φαγητό και κατά τη διάρκεια του γεύματος, η τηλεόραση είναι κλειστή.   3. Δημιουργούμε μία ευχάριστη, κατά το δυνατό, ατμόσφαιρα, χωρίς εντάσεις και επικριτικά σχόλια, πριν να καθίσουμε στο τραπέζι.              4. Δεν λύνουμε τα προσωπικά μας προβλήματα την ώρα του φαγητού. Υπάρχουν τόσες άλλες ώρες πιο κατάλληλες. 5. Τρώμε χωρίς να μιλάμε, εκτός αν θέλουμε να ζητήσουμε κάτι. Οι συζητήσεις ακολουθούν, όταν τελειώσουμε το γεύμα, καθώς η ώρα του φαγητού της οικογένειας σημαίνει και επικοινωνία μεταξύ των μελών της.   6. Επιβραβεύουμε τα παιδιά λεκτικά, όταν τρώνε το φαγητό τους και με το σωστό τρόπο.  7. Δεν κάνουμε ποτέ ξεχωριστά φαγητά για τα παιδιά, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ας πούμε λόγω ασθένειας.  8. Ανάλογα την ηλικία, ζητούμε από τα παιδιά να μας βοηθάνε στο μαγείρεμα.   9. Ζητούμε από τα παιδιά να κάνουμε μαζί τις αγορές των υλικών για το φαγητό, έχοντας μπροστά μας μία λίστα που ετοίμασε η μαμά ή ο μπαμπάς.                                                                    10. ( Άφησα τελευταίο έναν σημαντικό κανόνα): Τρώμε, χωρίς να βιαζόμαστε, και μασάμε καλά το φαγητό μας. Και, επειδή το θέμα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, ας το αναπτύξω περισσότερο. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το αίσθημα του κορεσμού - ότι δηλαδή χορτάσαμε - για να φτάσει στον εγκέφαλο, χρειάζεται κάπου είκοσι λεπτά, από την ώρα που αρχίζουμε να τρώμε. Στο μεταξύ διάστημα εμείς, όταν τρώμε γρήγορα και πριν προλάβουμε να καταλάβουμε ότι χορτάσαμε, έχουμε καταβροχθίσει ήδη πολύ περισσότερο φαγητό, από όσο πραγματικά χρειαζόμαστε. Αυτός είναι ο λόγος που, όταν σηκωνόμαστε από το τραπέζι, πολλές φορές νιώθουμε βαρυστομαχιά και υπερχορτασμένοι. Πέραν αυτού, όταν τρώμε γρήγορα, δεν μασάμε καλά την τροφή μας. Η υπερβολική δόση φαγητού και ό,τι δεν μασάμε καλά, παχαίνουν. Αυτό ας μην το ξεχνάμε.

                                                 Η διατροφή είναι και ανατροφή!

     Οι γευστικές προτιμήσεις των ενηλίκων δεν δημιουργούνται ξαφνικά, ούτε τυχαία. Περνούν μέσα από τις διατροφικές διαδικασίες που έχουν επιλεγεί κατά τη μικρή μας ηλικία. Ακολουθούν τους όρους της κανονικής αγωγής. Η διατροφή, τελικά, είναι και ανατροφή! Γι' αυτό, θα πρέπει να φροντίζουμε νωρίς οι γευστικές προτιμήσεις των παιδιών να γίνονται σύμφωνα με κάποιους κανόνες, όπως είπαμε, και να έχουν υγιεινό προσανατολισμό. Φυσικές τροφές, κατά το δυνατόν, και ποικιλία φαγητών που έχουν σαν βάση τα όσπρια, τα λαχανικά, τα φρούτα, τα ψάρια και το κοτόπουλο, τον τραχανά της γιαγιάς, το γάλα, το γνήσιο γιαουρτάκι. Είναι εγκληματικό να αντικαθιστούμε το γνήσιο φυσικό γιαούρτι με εκείνο του εμπορίου, που περιέχει χρωστικές ουσίες και ζάχαρη. Όχι καθόλου γλυκά, αλλά όσο λιγότερα τόσο το καλύτερο. Ίσως, μόνο στο πρωινό του το παιδί χρειάζεται λίγα σάκχαρα παραπάνω, που μπορούμε να του τα δώσουμε με λίγη μαρμελάδα και ένα κουταλάκι μέλι σε ένα ποτήρι γάλα. Ακολουθούμε τις απαιτήσεις της φύσης, χωρίς να υπερβάλουμε.