153. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:
Υπήρχαν Κρυφά σχολειά ή όχι;
( Πρώτο αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από το 1821)
Ιστότοπος:ofigousiotis2.blogspot.com
Email:giwrgospattas@gmail.com
Kάποιοι ιστορικοί μας υποστηρίζουν ότι το Κρυφό σχολειό είναι δημιούργημα του συλλογικού φαντασιακού, άρα, είναι ένας μύθος ότι αυτό υπήρξε ποτέ! Mε την άποψή τους αυτή, κατάφεραν να συντάξουν και ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Ποια, όμως, είναι η αλήθεια; Αυτή την αλήθεια φιλοδοξεί να φέρει στο φως το άρθρο που ακολουθεί. Εξ αρχής, ωστόσο, θα ήθελα να δηλώσω ότι δεν ανήκω σε κανένα λόμπυ (εθνικιστικό, ή άλλου τύπου), ούτε ελαύνομαι από ιδεολογικής φύσεως κίνητρα. Το μόνο κίνητρο, που με διακατέχει αυτές τις στιγμές, είναι η αξιόπιστη και ειλικρινής ιστορική έρευνα.
 |
| Το Κρυφό σχολειό του Νικ. Γύζη |
Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για το Κρυφό σχολειό, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρξε ποτέ, ή είναι ένας μύθος, όπως διατείνονται οι αναθεωρητές των εθνικών μας αφηγημάτων και του περιεχομένου των σχολικών βιβλίων της Ιστορίας; Τι πρέπει να διδάσκουμε στα παιδιά μας και τι να πιστεύει ο ελληνικός λαός; Αυτά είναι ερωτήματα που βρίσκουν την απάντησή τους σε όσα ακολουθούν.
Υπήρξαν σχολεία στην Ελλάδα την περίοδο της Τουρκοκρατίας;
Οι αναθεωρητές ιστορικοί μας έχουν την άποψη - την οποία και υπερασπίζονται ένθερμα - ότι ουδέποτε οι Οθωμανοί απαγόρευσαν ή δίωξαν τη λειτουργία των σχολείων στους υπόδουλους Έλληνες. Την άποψή τους αυτή τη στηρίζουν στο γεγονός ότι φιρμάνι για την απαγόρευση της Παιδείας επί Τουρκοκρατίας ουδέποτε υπήρξε, αλλά και ουδέποτε οι Τούρκοι εμπόδισαν, λένε, με οποιονδήποτε τρόπο, τους Έλληνες να μαθαίνουν γράμματα. Τρία γραπτά στοιχεία θα καταθέσω πιο κάτω, που φαίνεται ότι αναφέρονται κυρίως στα πρώτα 150 - 200 χρόνια της Τουρκοκρατίας και λιγότερο στους μετέπειτα χρόνους:
1. Στην "Ελληνική Νομαρχία Ανωνύμου του Έλληνος" ( 1806), αναφέρεται το εξής για την κατάσταση που επικράτησε αμέσως μετά την άλωση της Πόλης: "Αι επιστήμαι, όπου πρότερον ήνθιζον, άρχισαν να μαρανθώσι, τα σχολεία εσφραγίσθησαν....."!
2. Ο Άγγλος περιηγητής George Sandys, στο έργο του: "Αrelation of a Journey Begun An. Don. 1610", αναφέρει τα εξής, υπονοώντας την υπόδουλη Ελλάδα: "Χώρες, οι οποίες ήταν κάποτε τόσο ένδοξες και ξακουστές για την ευτυχισμένη τους κατάσταση, τώρα έγιναν το πιο αξιοθρήνητο θέαμα της πιο ακραίας δυστυχίας. Τα άγρια κτήνη της ανθρωπότητας ξέσπασαν πάνω τους και ξερίζωσαν κάθε ίχνος πολιτισμού. Η αληθινή θρησκεία περιφρονείται και καταπιέζεται.....Το φως της γνώσης δεν επιτρέπεται, ούτε η αρετή τιμάται. Η βία και η αρπαγή θριαμβεύουν με αυθάδεια παντού"!
3. Στα απομνημονεύματά του, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης - και στην ενότητα " Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής, από το 1770 έως το 1836" - γράφει τα εξής: "Εις τον καιρό της νεότητος, όπου ημπορούσα να μάθω κάτι τι, σχολεία, ακαδημίαι δεν υπήρχαν.....Οι παλαιοί κοτσαμπάσηδες, όπου ήσαν οι πρώτιστοι του τόπου, μόλις ήξευραν να γράφουν το όνομά τους...."! (Τα ίδια περίπου ομολογεί και ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα δικά του απομνημονεύματα, όταν μιλά για τον ονομαστό προεστό πατέρα του, ο οποίος, ελλείψει σχολείων, ήταν εντελώς απαίδευτος).
Αν σκεφθεί κανείς ότι αυτά συνέβαιναν γύρω στα 1780 - στα χρόνια της σχολικής ηλικίας του Κολοκοτρώνη - εύκολα μπορεί να καταλάβει ποιο σκοτάδι αμάθειας επικρατούσε στους υπόδουλους Έλληνες στα πρώτα 200 χρόνια της δουλείας, όπως, άλλωστε, το ομολογεί και ο Άγγλος περιηγητής, George Sandys, πιο πάνω. Την περίοδο αυτή, οι ιστορικές πηγές μάς λένε ότι, ναι, υπήρξαν κάποια σχολεία - απομακρυσμένα - για τις ανάγκες των Οθωμανών, κυρίως, οι οποίοι , λόγω της απαιδευσίας των Τούρκων, χρησιμοποιούσαν Έλληνες δραγουμάνους (=διερμηνείς και γραμματείς). Τα περισσότερα σχολεία, ωστόσο, εμφανίστηκαν μετά το 1700, αλλά και αυτά βρίσκονταν στα μεγάλα κέντρα, όπου φοιτούσαν μόνο όσοι ήθελαν να γίνουν κληρικοί, δάσκαλοι, έμποροι κ.λ.π. και δεν επαρκούσαν για τη μεγάλη μάζα των υπόδουλων που ζούσαν σε απομακρυσμένα χωριά, στην ύπαιθρο χώρα.
Εμπόδια και διώξεις στη λειτουργία των σχολείων - Μαρτυρίες!
1. Ο Νικόλαος Δραγούμης (1809 - 1879), πολιτικός και συγγραφέας, αναφέρει στα απομνημονεύματά του την κακομεταχείριση του πατέρα του "χάριν των ελληνικών γραμμάτων" και ότι οι Τούρκοι "κατέτρεχαν παντοιοτρόπως" τα σχολεία, είτε φανερά ήταν αυτά είτε κρυφά. "Εκαυχάτο πάντοτε ο πατήρ μου", γράφει, "ότι εδάρη υπό Οθωμανού χάριν των ελληνικών γραμμάτων.....Επειδή δε τα σχολεία διήγειραν τας υποψίας αυτών και κατέτρεχαν παντοιοτρόπως, και δάσκαλοι και μαθηταί εσοφίζοντο παντοίους επίσης τρόπους, δια να αποφεύγωσι την οργήν των. Και οσάκις συνήρχοντο εις το σχολείον, εις εξ αυτών, ιστάμενος πλησίον του παραθύρου ως κατάσκοπος, έστρεφεν ανήσυχος πανταχού το βλέμμα και έδιδεν προς τους άλλους την είδησιν ότι έβλεπεν Οθωμανόν ερχόμενον μακρόθεν. Και αμέσως εγένετο σιωπή. Διότι ουαί και εις διδάσκοντας και εις διδασκομένους εάν ο αγέρωχος διαβάτης ήκουεν θόρυβον ή φωνάς μαρτυρούσας διδασκαλίαν. Ανέβαινεν όλος θυμόν εις το επίτηδες ζοφούμενον σχολείον και εξυλοκόπει και τραυμάτιζε τον δάσκαλον και μίαν απέσπα τας τρίχας του, εάν τύγχανεν φέρων, ως σύνηθες τότε, πώγωνα"!
2. Η δεύτερη μαρτυρία μάς έρχεται από το δάσκαλο του Γένους Γρηγόριο Κωνσταντά (1756 - 1844), ο οποίος αρχικά είχε αναγκαστεί να κλείσει το σχολείο του , στις Μηλιές Μαγνησίας - πιθανότατα λόγω των διώξεων - και να ξενιτευθεί. Επιστρέφοντας, το 1832, στην τουρκοκρατούμενη ακόμα γενέτειρά του, απηύθυνε μία επιστολή προς τον Πατριάρχη Κων/λεως, στην οποία έλεγε τα εξής: "Επιθυμώ να επιστρέψω εις την πατρίδα μου, να ανοίξω και πάλιν το σχολείον μου.....Φοβούμαι όμως και τους περιοικούντες οθωμανούς, οι οποίοι μπορούν να εκλάβουν το πράγμα αλλέως, παρά εγώ το μεταχειρίζομαι. Όθεν παρακαλώ, εάν είναι δυνατόν, να μοι δοθεί βασιλικόν φιρμάνι, υπερασπίζον το σχολείον τούτο από τας των περιοίκων αλλογενών ενδεχομένας επιδρομάς"! (Βλ. δημοσίευση Διαμαντή Αποστόλου, "Νέος Ερμής ο Λόγιος", 2012, τ. 4, σελ. 139 - Αρχείο Βιβλιοθήκης Μηλεών).
3. Μία τρίτη μαρτυρία - για τη λειτουργία Κρυφών σχολειών αυτή τη φορά - είναι του καθηγητή Νομικής Κων/νου Φρεαρίτη (1862), ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής: "Ο ταπεινός ιερεύς και ο πενιχρός ελληνοδιδάσκαλος, έντρομοι αλλ' άκαμπτοι και απτόητοι, συνήγον εις αφανή καταγώγια τους τρυφερούς αυτών νεοσσούς.....Εκ των σκοτεινών δε τούτων κρυπτών εξήλθον οι πολυπληθείς εκείνοι φωτεινοί της πίστεως και πατρίδος μεγαλομάρτυρες"!
4. Η τέταρτη μαρτυρία - και πάλι για το Κρυφό σχολειό - είναι του Φωτάκου (Φώτη Χρυσανθόπουλου), αγωνιστή του 1821 και υπασπιστή του Θεόδ. Κολοκοτρώνη, ο οποίος στα απομνημονεύματά του γράφει τα εξής: "Μόνοι των οι Έλληνες εφρόντιζαν δια την παιδείαν.....Εν ελλείψει δε διδασκάλου, ο ιερεύς εφρόντιζε περί τούτου. Όλα αυτά εγίνοντο εν τω σκότει και προφυλακτά από τους Τούρκους"!
Η ελπίδα του Κρυφού σχολειού!
Λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα των διώξεων από τους Τούρκους, στην υπόδουλη Ελλάδα - όπως είδαμε - αναρωτιέται κανείς με ποιον τρόπο θα μπορούσε ο σκλαβωμένος Έλληνας να ικανοποιήσει τη δίψα του για γνώση, μία δίψα που υπήρχε ήδη μέσα στο DNA του; Σταμάτησαν οι Έλληνες, μετά την άλωση της Πόλης, να ενδιαφέρονται για τα γράμματα, όταν από αιώνες είχαν μέσα τους την έφεση αυτή; Ή μήπως σταμάτησαν να σκέφτονται την ελευθερία τους; Σ' αυτά τα ερωτήματα, εκείνος που θα πει, ναι, πλανάται πλάνην οικτρά! Ούτε οι ίδιοι οι αρνητές του Κρυφού σχολειού δεν θα τολμούσαν να το πουν αυτό! Είτε με τον έναν είτε με τον άλλον τρόπο, θα έβρισκαν διέξοδο στην τόσο πιεστική αυτή εσωτερική - αλλά και πρακτική τους - ανάγκη. Έτσι, μέσα από τη ζοφερή κατάσταση, που είδαμε πιο πάνω, ξεπήδησε, ως υπαρξιακή αναγκαιότητα, η ελπίδα του Κρυφού σχολειού. Πέντε γράμματα ήθελε ο σκλάβος να μάθουν τα παιδιά του, ώστε να μην ξεχάσουν τη γλώσσα τους και αφανιστούμε ως έθνος. Ποιος ήταν εκείνος που θα ενσάρκωνε αυτή την ελπίδα; Ο παπάς του χωριού, ή ενίοτε και ένας λαϊκός που γνώριζε λίγα γράμματα. Το πού γινόταν τα βράδια αυτή η σύναξη των παιδιών, λίγη σημασία έχει. Συνήθως, στην εκκλησία, σε ένα φιλικό σπίτι, ή σε κάποιο κελί κοντινού μοναστηριού - εάν και εφόσον υπήρχε - γίνονταν οι συνάξεις. Για βιβλία, χρησιμοποιούσαν κείμενα των Γραφών. Άλλα βιβλία, γραμμένα στην απλή γλώσσα που μιλούσε ο λαός, τότε δεν υπήρχαν. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως το εξής: Πέρα από τα λίγα κολλυβογράμματα που μάθαιναν τα παιδιά στα Κρυφά σχολειά, ακόμα μεγαλύτερης αξίας ήταν το ότι άκουγαν για την Ιστορία του έθνους, για τους μύθους και τους θρύλους του σκλαβωμένου Γένους και για την ευλογημένη μέρα της λευτεριάς, διηγήσεις που δεν μπορούσαν επ' ουδενί τότε να ακουστούν σε κανονικά σχολεία που είχαν άδεια λειτουργίας!
Απάντηση στους αρνητές του Κρυφού σχολειού!
Την αντίθεσή τους προς την ιδέα του Κρυφού σχολειού εξέφρασαν και εκφράζουν οι αναθεωρητές του περιεχομένου των βιβλίων της Ιστορίας. Αυτή την αντίθεση τη στηρίζουν, πρώτον, στην ανοχή που λένε ότι έδειξαν οι Τούρκοι στην εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων και, δεύτερο, στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν επαρκή ντοκουμέντα που να το επιβεβαιώνουν. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, επαρκή γραπτά στοιχεία, γεγονός που το ομολογούν και κάποιοι παλαιότεροι ιστορικοί μας. Υπάρχουν, όμως, μαρτυρίες που λειτουργούν κατά κάποιο τρόπο ως αξιόπιστα στοιχεία για την ύπαρξη και λειτουργία του Κρυφού σχολειού. Είδαμε κάποιες πιο πάνω, αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες. Πέραν αυτών, ένας καλών προθέσεων ερευνητής - που δεν έχει στο νου του εκ των προτέρων σκέψεις και συμπεράσματα που πρέπει να βγουν - ευλόγως αναρωτιέται: Πώς θα μπορούσαν να κρατηθούν άλλα γραπτά ντοκουμέντα, για μαθήματα που γίνονταν με άκρα μυστικότητα τα βράδια; Αν κρατούσαν κάποια στοιχεία ως αρχείο οι διδάσκοντες, τότε το σχολείο θα έπαυε να είναι κρυφό μυστικό! Εδώ ίσχυε η λαϊκή ρήση: "Και οι τοίχοι έχουν αυτιά"! Η ίδια η ζωή του δασκάλου του Κρυφού σχολειού εξαρτιόταν απολύτως από τα ερμητικά κλειστά στόματα των μαθητών και των συγγενικών τους προσώπων! Ούτε κάποιο ιδιαίτερο κτίριο υπήρχε, όπως σήμερα, ούτε μαθητολόγια και καταστάσεις μαθητών τηρούνταν. Για ποιο λόγο, άλλωστε, να τηρούνται τότε τα στοιχεία αυτά; Τους ήταν εντελώς αχρείαστα! Το αποτέλεσμα μόνο τους ενδιέφερε. Ταυτόχρονα, η τήρηση αυτών των στοιχείων ήταν και επικίνδυνη υπόθεση. Η οποιαδήποτε διαρροή τους θα μπορούσε να αποτελέσει αιτία απηνών διώξεων! Ο μόνος τρόπος που απέμεινε για να διασωθεί το μυστικό για την ύπαρξη Κρυφών σχολειών, ανά την Ελλάδα, ήταν από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά. Το διέσωσε, δηλαδή, μόνο η λαϊκή παράδοση! Τα τοπωνύμια είναι επίσης αψευδείς μάρτυρες της ύπαρξης Κρυφών σχολειών. Παλαιότερα, ήταν γνωστά πολύ λίγα, κυρίως στην Πελοπόννησο και στα Γιάννενα. Σήμερα, οι νεότεροι ερευνητές ανεβάζουν τον αριθμό αυτών των τοπωνυμίων πάνω από εκατό, σε όλη την Ελλάδα!
Ο πίνακας του Γύζη και το ποίημα του Ιωάννου Πολέμη!
Πιο πάνω, είδαμε με ποιον τρόπο δημιουργήθηκε η λαϊκή παράδοση για το Κρυφό σχολειό. Αυτή η παράδοση ήταν που έδωσε το ερέθισμα στον Νικόλαο Γύζη να δημιουργήσει, το 1886, τον πίνακα του Κρυφού σχολειού. Αυτή είναι η σωστή φορά των γεγονότων και όχι το αντίστροφο. Ο πίνακας του Νικολάου Γύζη έπεται και δεν δημιούργησε την παράδοση - μαζί με το ομώνυμο ποίημα του Ιωάννου Πολέμη - όπως υποστηρίζουν οι αναθεωρητές! Πολύ πιο αξιόπιστος στα γραφόμενά του - παρά οι αναθεωρητές της Ιστορίας - είναι ο ίδιος ο Νικόλαος Γύζης, όταν σε επιστολή του, αναλύοντας τον πίνακά του, μας λέει τα εξής: "Δια του υπογείου, της κλειστής θύρας και παραθύρου και δια του ωπλισμένου νέου, εσκέφθην να παραστήσω την εποχήν εκείνην της Ελλάδος, ότε επί Τουρκοκρατίας ήσαν αυστηρώς απαγορευμένα τα σχολεία και μόνο εν κρυπτώ ελειτούργουν"! Ιδού και το ποίημα του Ιωάννου Πολέμη, πιστή αποτύπωση της αλήθειας και της λαϊκής παράδοσης:
Απ' έξω μαυροφόρα απελπισιά, πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι και μέσα στη θολόκτιστη εκκλησιά, στην εκκλησιά που παίρνει κάθε βράδυ την όψη του σχολειού, το φοβισμένο φως του καντηλιού, τρεμάμενο τα ονείρατα αναδεύει και γύρω τα σκλαβόπουλα μαζεύει.
Είναι απόλυτα αληθής, λοιπόν, η ρήση ότι: "Όλα τα 'σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά"!
Ήταν, λένε, φανερό ότι γίνονταν μαθήματα!
Οι αναθεωρητές (ή αποδομιστές) της Ιστορίας μας και του Κρυφού σχολειού έχουν ως αιχμή του δόρατος το βιβλίο του Άλκη Αγγέλου: "ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ - Το χρονικό ενός μύθου" και εκείνος πάλι έχει ως γερό στήριγμα τα γραφόμενα του Μανουήλ Γεδεών (1851-1943), λόγιου και Μέγα Χαρτοφύλακα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο Γεδεών, λοιπόν, γράφει τα εξής στην "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" (Εκδοτική Αθηνών), τ.Ι, σελ.366 - 367, κεφ. "Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΥΠΟΔΟΥΛΕΣ ΧΩΡΕΣ": "Η τουρκική κυβέρνησις, ανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν, εγίγνωσκεν ότι εις τους ναούς αναγιγνώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται και ότι τα αναγιγνωσκόμενα και ψαλλόμενα έπρεπε να διδαχθώσιν εγκαίρως και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελίοις διδασκαλίαν"!
Με απλά ελληνικά, ο Μανουήλ Γεδεών προσπαθεί να απαλείψει από την Ιστορία τις διώξεις και τις θηριωδίες των Τούρκων κατά των παπάδων ή λαϊκών, οι οποίοι μάθαιναν κρυφά γράμματα στα ελληνόπουλα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ήταν γνωστό στους Οθωμανούς, μας λέει, και όχι κρυφό ότι τα παιδιά διδάσκονταν γράμματα στους νάρθηκες και στα κελιά των εκκλησιών. Όλα γίνονταν - θέλει να μας πει - με την ανοχή των Τούρκων, άρα, Κρυφό σχολειό δεν υπήρξε ποτέ, μας λένε, στη συνέχεια, οι αναθεωρητές! Το αν υπήρχε ανοχή των Τούρκων για την Παιδεία, το είδαμε πιο πάνω και δεν χρειάζεται να προσθέσω τίποτε περισσότερο επ' αυτού. Υποστηρίζουν, όμως, και κάτι άλλο, συμπληρωματικά: Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, λένε, υπήρξαν πρόσωπα διαφόρων ιδιοτήτων (έμποροι, ράφτες, τσαγκάρηδες, ιερείς κ.ά.), τα οποία παρέδιδαν ιδιωτικά μαθήματα κατ' οίκον, επ' αμοιβή, όπως συνέβαινε και στην υπόλοιπη Ευρώπη! Γι' αυτό, επικαλούνται την άποψη δύο ιστορικών: του Άγγλου Rab Huston και του Γάλλου George Gusdorf, οι οποίοι έκαναν μία έρευνα για τα υποτυπώδη σχολεία στην Ευρώπη, από το 1500 έως το 1800. Δηλαδή, βάζουν σε ίση μοίρα την υπόδουλη Ελλάδα με τα άλλα ελεύθερα ευρωπαϊκά κράτη! Είχε χρήματα ο πεινασμένος και ταλαιπωρημένος ραγιάς να κάνει....φροντιστήρια στα παιδιά του; Ή μήπως οι αναθεωρητές μας έχουν κάποιο γραπτό ντοκουμέντο που να το αποδεικνύει; Το πολύ-πολύ να το έκανε αυτό κάποιος προύχοντας ή κοτζάμπασης που είχε χρήματα.
Επιστρέφοντας, όμως, στο Μανουήλ Γεδεών, πρέπει να πούμε ότι ήταν άνθρωπος ενός θεσμού (του Οικουμενικού Πατριαρχείου), ο οποίος θεσμός στηριζόταν στα προνόμια που του είχε παραχωρήσει ο σουλτάνος, επομένως, ήταν φυσικό επακόλουθο να παραλείπει ή να παραποιεί - κατηγορήθηκε γι' αυτό - οτιδήποτε θα μπορούσε να κλονίσει τις αγαθές σχέσεις με την εκάστοτε τουρκική κυβέρνηση. Και αν αυτή η πολιτική ήταν μονόδρομος - ελλείψει άλλης πιο εφικτής - για ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Πατριαρχείου, για τους σημερινούς Έλληνες αναθεωρητές δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για να ακολουθούν την ίδια τακτική του Γεδεών και να ενισχύουν ακόμα πιο πολύ τον άκρατο εθνικισμό των Τούρκων, ανοίγοντας έτσι την όρεξή τους για να γκριζάρουν και να διεκδικούν ακόμα και ελληνικά νησιά στο Αιγαίο.
Η Λαογραφία και η λαϊκή παράδοση!
Οι αναθεωρητές - ιστορικοί και μη - δεν έκαναν μόνο το λάθος να αντιστρέψουν τον κώνο της αλήθειας, σε ό,τι αφορά το Κρυφό σχολειό. Ταυτόχρονα, για να ενισχύσουν το πρώτο, έκαναν και δεύτερο μεγάλο λάθος: Πέταξαν στα σκουπίδια μία ολόκληρη επιστήμη, τη Λαογραφία! Η Λαογραφία και η λαϊκή παράδοση είναι εχθροί της Ιστορίας, μας λένε. Εχθροί της Ιστορίας είναι ή το μεδούλι της; Ξεχνάτε πολύ εύκολα, ως φαίνεται, αγαπητοί φίλοι. Ξεχνάτε τι ήταν τα έπη του Ομήρου, πριν καταγραφούν από τον ίδιο; Λαϊκή παράδοση δεν ήταν επί αιώνες; Για σκεφθείτε τι θα είχε συμβεί αν είχε πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων όλη αυτή η λαϊκή παράδοση; Η ανθρωπότητα θα είχε στερηθεί τα ομηρικά έπη, ένα μοναδικό αποθησαύρισμα, που διαμόρφωσε ένα μεγάλο μέρος - αν όχι το μεγαλύτερο - από την πνευματική της όψη! Ακόμα και σήμερα, τα ομηρικά έπη αποτελούν μία τεράστια δεξαμενή γνώσεων και πηγή έμπνευσης, για μελετητές και λογοτέχνες. Ας μην ξεχνάμε και ότι αρχαιολογικοί τόποι, όπως η Τροία, οι Μυκήνες, η Κνωσός κ.ά., ήρθαν στο φως με ανασκαφές που έγιναν, λαμβάνοντας υπόψη τις λαϊκές παραδόσεις που συντηρήθηκαν για αιώνες στη μνήμη του λαού. Βέβαια, η ίδια η Λαογραφία συνιστά να είναι κανείς προσεκτικός, όταν αναλύει τη λαϊκή παράδοση και τα αφηγήματά της, ώστε να μην παρασύρεται από τα πρόσθετα στοιχεία που κουβαλάει μαζί της - και σ' αυτό ουδεμία αντίρρηση. Αυτή, άλλωστε, είναι η δουλειά ενός επιστήμονα λαογράφου ή και αρχαιολόγου. Ο πυρήνας, πάντως, της λαϊκής μας παράδοσης είναι ατόφια η Ιστορία μας! Ας μην ξεχνούν, τέλος, οι φίλοι μας ότι, όταν ο λαός μας τραγούδησε, θαύμασε, ύμνησε, αφηγήθηκε, ποτέ δεν υπέκρυπτε σκοπιμότητες. Τραγούδησε σαν το πουλί επάνω στο κλαδί, όπως είπε ο Γκαίτε. Οι σκοπιμότητες σήμερα ανθούν - παράλληλα με τις κακές προθέσεις κάποιων - και γεννούν τις μυθοπλασίες, τις οποίες αποδίδουν στους άλλους, αντί να τις επιστρέψουν στους ίδιους τους εαυτούς τους! Ούτε ρομαντικής έμπνευσης κατασκευή είναι, τελικά, το Κρυφό σχολειό, για ιδεολογική χρήση, ούτε κάποιος υπαγόρευσε στους Νικόλαο Γύζη και Ιωάννη Πολέμη να εκφραστούν μέσα από την τέχνη τους. Όλα ακολούθησαν μία φυσιολογική ροή, χωρίς την παρέμβαση κανενός: άλωση - δουλεία - Κρυφό σχολειό - διώξεις - λαϊκή παράδοση - εμπνεύσεις στην τέχνη - Ιστορία! Πόσω μάλλον να θελήσουν κάποιοι να μας πουν ότι ο λαός υποκινήθηκε για να μορφοποιήσει τα όνειρά του μέσα στο λαϊκό πεντάστιχο:
/Φεγγαράκι μου λαμπρό, /φέγγε μου να περπατώ,/να πηγαίνω στο σχολειό,/να μαθαίνω γράμματα,/ /του Θεού τα πράγματα!
Θρύλος και όχι μύθος!
Είναι γνωστό ότι οι αναθεωρητές - αποδομιστές χρησιμοποιούν την Ιστορία ως πολιτικό εργαλείο για τους στόχους που έχουν θέσει. Ποιοι είναι αυτοί; Αποσύνθεση των εθνικών ταυτοτήτων, μέσω της αναθεώρησης των εθνικών αφηγήσεων και του περιεχομένου της Ιστορίας. Προκρούστεια κλίνη σκοπιμοτήτων, δηλαδή, για να εξυπηρετείται το σενάριο της μυθοπλασίας! Μόνο που δεν γνωρίζουν σε τίνος το μύλο κουβαλούν νερό. Αν πρέπει να αποδομηθεί κάποιος μύθος, αυτός είναι ο δικός τους που περνά μέσα από την καλλιεργηθείσα ψευδαίσθησή τους ότι αυτοί είναι οι μόνοι κάτοχοι της ιστορικής αλήθειας. Ο δήθεν μύθος του Κρυφού σχολειού, τελικά, δεν είναι παρά ένας θρύλος με ιστορικό πυρήνα, που αξίζει σεβασμού ανάλογου με το σημαντικότατο ρόλο, τον οποίο έχει επιτελέσει στην πορεία του έθνους μας, ταυτόχρονα και σε συνδυασμό με το ρόλο της Εκκλησίας. Είναι τουλάχιστον ιστορική ανακρίβεια - αν όχι και αχαριστία - το να αρνείται κανείς τη μεγάλη προσφορά της Εκκλησίας, τόσο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας όσο και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Όσο για το τέρας του εθνικισμού, τέλος, αυτό δεν χτυπιέται με τη διαστρέβλωση ή απάλειψη της ιστορικής αλήθειας από τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας, αλλά με τον τρόπο που διδάσκεται η Ιστορία στα σχολεία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου